Dziedziczenie środków emerytalnych. O czym należy pamiętać?

Długoterminowe oszczędzanie i inwestowanie to nie tylko wyraz rozsądku, ale również odpowiedzialności – nie tylko wobec siebie, lecz także wobec najbliższych. W rozmowach o emeryturze często skupiamy się wyłącznie na tym, ile odłożymy i kiedy będzie można z tego korzystać. Tymczasem jedno ważne pytanie pozostaje często bez odpowiedzi:

Co stanie się z tymi pieniędzmi, gdy nas zabraknie?

Oto kompleksowe spojrzenie na temat dziedziczenia środków w ramach polskiego systemu emerytalnego – z podziałem na filary, szczegółami formalnymi i najczęstszymi pułapkami, których warto unikać.
 

I FILAR – czyli klasyczny ZUS
 

Zacznijmy od sprawy podstawowej: środki, które odkładamy w ramach I filara – czyli składki przekazywane do ZUS – nie podlegają dziedziczeniu. Są to pieniądze wpłacane w ramach tzw. umowy pokoleniowej: my wpłacamy dziś, aby ZUS mógł wypłacać obecnym emerytom.

Po naszej śmierci – nawet jeśli nastąpi dzień po przejściu na emeryturę – prawo do wypłat wygasa, a środki wracają do wspólnej puli. Nie ma tu żadnych kont, z których ktoś mógłby te środki odziedziczyć. To nie jest oszczędzanie – to system redystrybucyjny. Wyjątek stanowią renty rodzinne, ale to temat na osobny materiał.
 

II FILAR – subkonto w ZUS + OFE
 

Subkonto w ZUS – dziedziczenie jest możliwe To osobna „szuflada” w ZUS, utworzona w wyniku reformy systemu emerytalnego. Każdy, kto urodził się po 1968 roku (lub wcześniej i był członkiem OFE), ma tam zapisane środki.

Tu mamy dobrą wiadomość: środki zgromadzone na subkoncie są dziedziczone. Ale uwaga – tylko jeśli wcześniej:

• wskazaliśmy osoby uprawnione do dziedziczenia (formularz ZUS),

• albo nie wskazaliśmy nikogo – wtedy środki wchodzą w skład spadku.

💡 Warto też pamiętać, że środki na subkoncie mogą być objęte wspólnością majątkową, co ma znaczenie przy rozwodzie lub dziedziczeniu.
 

OFE – tylko przed emeryturą
 

Jeśli wciąż jesteś członkiem OFE i nie osiągnąłeś jeszcze wieku emerytalnego, to środki na koncie OFE również podlegają dziedziczeniu. Wystarczy:

• złożyć dyspozycję dziedziczenia w instytucji prowadzącej OFE,

• po śmierci zgłosić się do tej instytucji – środki są dzielone zgodnie z dyspozycją.

Jeśli jednak jesteś mniej niż 10 lat od wieku emerytalnego, działa tzw. „suwak bezpieczeństwa” – środki z OFE są automatycznie przenoszone do subkonta w ZUS. A tam już obowiązują zasady opisane wyżej.

 

Dziedziczenie środków z III filara – jak zadbać o przyszłość bliskich?
 

Dziedziczenie środków zgromadzonych w III filarze polskiego systemu emerytalnego to temat, który powinien zainteresować każdego, kto poważnie myśli o długoterminowym zabezpieczeniu finansowym – nie tylko swoim, ale także swoich bliskich. Choć mówimy o przyszłości, która – miejmy nadzieję – jest jeszcze bardzo odległa, to warto z wyprzedzeniem przygotować solidne fundamenty.

Trzeci filar systemu emerytalnego obejmuje dobrowolne formy oszczędzania, takie jak IKE, IKZE, PPE oraz PPK. Co istotne – zgromadzone tam środki stanowią pełnoprawną własność prywatną uczestnika, a więc podlegają dziedziczeniu.
 

IKE – elastyczność i pełna ochrona dziedziczenia
 

W przypadku Indywidualnego Konta Emerytalnego (IKE), posiadacz ma możliwość wskazania jednej lub kilku osób uprawnionych do otrzymania zgromadzonych środków po jego śmierci. Taka dyspozycja może być zmieniana w dowolnym momencie.

Jeśli nie wskażemy osób uprawnionych, środki z IKE wejdą w skład spadku i zostaną podzielone zgodnie z ogólnymi przepisami prawa spadkowego (czyli np. pomiędzy małżonka, dzieci, rodziców itd.).

Dobrą wiadomością jest to, że środki z IKE można odziedziczyć bez podatku od spadków i darowizn, a także bez podatku od zysków kapitałowych (tzw. podatek Belki). Osoby dziedziczące mogą:

• wypłacić pieniądze w gotówce lub na konto,

• przenieść środki na swoje IKE lub PPE.

Dzięki temu możliwe jest zachowanie ciągłości oszczędzania i kontynuowanie budowy kapitału emerytalnego.

Wyjątkiem są IKE prowadzone przez zakłady ubezpieczeń – tam środki mogą być wypłacone wyłącznie osobom wskazanym imiennie, a brak dyspozycji oznacza przekazanie pieniędzy osobom wymienionym w ogólnych warunkach ubezpieczenia (zazwyczaj najbliższej rodzinie).
 

IKZE – korzyści podatkowe z haczykiem
 

Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE) również pozwala na wskazanie osób uprawnionych do dziedziczenia. Jeśli ich nie wskażemy, środki przechodzą w skład masy spadkowej i podlegają ogólnym zasadom dziedziczenia.

W odróżnieniu od IKE, przy dziedziczeniu z IKZE obowiązuje zryczałtowany 10-procentowy podatek dochodowy, liczony od wartości wszystkich środków zgromadzonych na koncie.

Aby tego podatku uniknąć, osoby dziedziczące mogą zdecydować się na przeniesienie środków na własne IKZE. Taki transfer nie wywołuje obowiązku podatkowego w momencie przejęcia środków, choć oczywiście podatek zostanie naliczony przy późniejszej wypłacie z własnego IKZE.

To rozwiązanie pozwala na zachowanie korzyści podatkowych, ale wymaga świadomości i dobrej koordynacji działań – dlatego warto wcześniej poinformować rodzinę o takiej możliwości.
 

PPE – bez podatku, prosto i przejrzyście
 

Pracownicze Programy Emerytalne (PPE) to rozwiązania oferowane przez pracodawców. Środki zgromadzone w PPE są własnością pracownika i podlegają dziedziczeniu na zasadach bardzo podobnych do IKE:

• można wskazać osoby uprawnione do dziedziczenia,

• możliwa jest wypłata środków lub ich przeniesienie na IKE,

• nie obowiązują podatki od spadków, darowizn ani zysków kapitałowych.

Dzięki przejrzystej strukturze PPE, cały proces dziedziczenia jest stosunkowo prosty – pod warunkiem, że zadbaliśmy o prawidłowe wskazania osób uprawnionych.
 

PPK – dziedziczenie z podziałem majątku wspólnego
 

W przypadku Pracowniczych Planów Kapitałowych (PPK) sytuacja wygląda nieco bardziej złożenie. Kluczowe znaczenie ma tutaj stan cywilny uczestnika:

• Jeśli uczestnik był w związku małżeńskim z ustawową wspólnością majątkową, połowa środków z PPK trafia do współmałżonka (do wyboru: wypłata lub transfer na jego PPK, IKE lub PPE).

• Druga połowa środków przekazywana jest osobom wskazanym w deklaracji uczestnika lub – w przypadku jej braku – dziedziczona zgodnie z prawem spadkowym.
   

W przypadku osób samotnych lub z rozdzielnością majątkową, całość środków trafia do osób wskazanych lub spadkobierców.

Dobrą wiadomością jest to, że także w przypadku dziedziczenia środków zgromadzonych w PPK nie ma podatku od spadków, darowizn ani zysków kapitałowych..
 

✅ Podsumowanie: dziedziczenie emerytury to część planowania finansowego

Dziedziczenie środków emerytalnych to temat, który zasługuje na więcej niż jedną myśl raz na dekadę. To od naszej wiedzy i przygotowania zależy, czy bliscy będą mogli skorzystać z owoców naszego oszczędzania, czy może całość trafi do systemu bez śladu.
 

Najważniejsze wnioski:

• W I filarze (ZUS) nic nie dziedziczymy – to system świadczeń, nie oszczędności.

• II filar (subkonto, OFE) – dziedziczenie możliwe, ale trzeba zadbać o dokumentację.

• III filar (IKE, IKZE, PPE, PPK) – środki są naszą własnością i można je skutecznie przekazać bliskim, często bez podatków.
  
   

Jeśli chcesz mieć pewność, że Twoje pieniądze trafią tam, gdzie trzeba – sprawdź swoje dyspozycje, aktualizuj je regularnie i poinformuj bliskich, gdzie i co gromadzisz.

 

W razie wątpliwości – porozmawiaj z doradcą. Lepiej zawczasu niż… za późno.

Chcesz, by Twoje pieniądze zostały w rodzinie, a nie w systemie?
 

Umów się na bezpłatną konsultację.